Zo’n 1,4 miljoen Nederlanders doen het wel eens: hardlopen[1]. Het kan zo vanuit huis en behalve een portie motivatie en een paar schoenen is er weinig voor nodig. En het kan natuurlijk op ieder niveau, van enkele honderden meters tot ultralopen van tientallen kilometers. Het is dan ook niet zo gek dat hardlopen één van de meest populaire sporten in Nederland is. Maar of je doel nou is om de 5 kilometer net iets sneller te lopen dan de vorige keer, je als eerste over de finish wilt komen bij een wedstrijd of dat je je eerste marathon wilt uitlopen: het draait allemaal om het verbeteren van de prestatie. Dit artikel gaat in op de vraag: hoe kan bewegingsanalyse bijdragen aan het verbeteren van de hardloopprestatie? We bespreken verschillende manieren; van laagdrempelige analyses voor het uitzoeken van de schoen, tot hightech 3D videoanalyse.

Hardloopschoen bepalen met 2D videoanalyse

Het meten van de hardloopprestatie zou eigenlijk al moeten beginnen in de winkel. Eén van de belangrijkste onderdelen van de hardloopuitrusting zijn namelijk de hardloopschoenen. Ze bestaan er in allerlei soorten, kleuren en merken maar belangrijker nog, ze hebben allemaal een andere pasvorm. De juiste schoen en de juiste pasvorm zijn zeer belangrijk voor iedere loper omdat elke loper anders is, op een andere manier en op een andere ondergrond loopt.

Zo zijn er bijvoorbeeld neutrale lopers. Zij landen op de buitenzijde van de hiel en via een vloeiende afwikkeling zetten zij uiteindelijk met de tweede teen af, dit heet een neutrale afwikkeling. Bij deze afwikkeling kantelt het enkelgewricht onder druk van het lichaam naar binnen, dat heet pronatie. Echter gebeurt het bij sommige lopers ook dat er sprake is van overpronatie. Bij hen kantelt de enkel te veel naar binnen waardoor bijvoorbeeld ook de knie naar binnen draait. Dit kan dan weer leiden tot overbelasting van spieren en pezen in het onderbeen en de enkel en knie[2]. Voor dit type loper is een hardloopschoen met extra ondersteuning aan de binnenkant nodig.

Maar hoe weet je nu wat voor loper je bent en wat voor schoen daarbij past? Daar komt de bewegingsanalyse om de hoek kijken. In veel hardloopwinkels worden hardloopanalyses gedaan die inzicht geven in welke schoen het beste bij jou past. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan met het 2D Templo Retail Running Analysis systeem. Met dit systeem worden er videobeelden van de hardloper op een loopband of loopbaan gemaakt, eventueel van meerdere kanten tegelijk. Beelden kunnen vertraagd afgespeeld worden en hier kan tracking data aan toegevoegd worden om verschillende posities van het lichaam te bepalen. Vervolgens probeert de loper verschillende schoenen, die vergeleken worden met de eerste opnames. Zo weet je zeker dat je juiste schoen voor de juiste loper hebt.  

Voetafwikkeling meten met drukanalyse

Nu gaan we nog een stapje verder in het gebruiken van bewegingsanalyse bij hardlopen. Want wist je dat het ook mogelijk is om de voetafwikkeling – waar we het hiervoor over hadden – stap voor stap te meten? Dat kan met de Xsensor Insoles Pro. Dit zijn drukzolen die je in de schoenen plaatst waarmee tijdens het hardlopen gemeten wordt. Een groot voordeel hiervan is dat de hardloper niet uit zijn of haar natuurlijke omgeving gehaald wordt, maar dat er gemeten wordt in de omstandigheden waarin trainingen en wedstrijden plaatsvinden.

Zoals de naam al zegt meten de drukzolen de hoeveelheid en de verdeling van de druk onder de voetzolen. Hiermee wordt dus bij elke stap onder andere de afwikkeling en daarin bijvoorbeeld de hoeveelheid pronatie gemeten. Een andere parameter die gemeten wordt en belangrijk is, is de voetbeweging: land je met je hiel of de bal van de voet. Dit is nogal van invloed op hoe snel je bent of hoe snel je een blessure ontwikkelt. Een laatste voorbeeld is symmetrie. Er kan asymmetrie ontstaan in de druk, belasting of timing, wat ook weer voor prestatievermindering of blessuregevoeligheid zorgt. Sporters, artsen, fysiotherapeuten en trainers gebruiken de voetanalyse om (kracht)trainingsoefeningen en routines te ontwikkelen, zodat enerzijds de snelheid verbetert en anderzijds problemen worden verminderd.

Spatio-temporele analyse

Wanneer een analyse gemaakt wordt van plaats en tijd dan noemen we dat een spatio-temporele analyse. In het geval van hardlopen gaat dit met name om op welke tijdstippen en op welke plaats er een stap gezet wordt. Vanuit deze informatie kunnen variabelen als staplengte, stapbreedte, vluchttijden, contacttijden, stapfrequentie etc. bepaald worden. Bij het hardlopen zijn dit soort variabelen van belang om de prestatie te verbeteren. Contacttijden moeten bijvoorbeeld zo kort mogelijk zijn om niet teveel energie/snelheid te verliezen. Staplengtes en stapfrequenties moeten zo optimaal mogelijk zijn om een bepaalde afstand zo efficiënt mogelijk af te leggen.

Een mooi specifiek voorbeeld hiervan zijn de korte afstanden bij het hardlopen, bijvoorbeeld de sprintstart. Bij de sprintstart van een 100 meter gaat het om hele kleine details. Er moet zo kort mogelijk contact met de grond zijn en wanneer het lukt om enkele centimeters aan een paslengte toe te voegen maakt dat op een 100 meter een groot verschil. In onderstaande video zie je dat de kleinste details op het gebied van spatio-temporele parameters het verschil kunnen maken in het verbeteren van de prestatie.

Maar die verschillen van enkele centimeters of milliseconden kan je natuurlijk niet met het blote oog waarnemen, zeker niet voor meerdere stappen achter elkaar. In het filmpje wordt daarom gebruik gemaakt van de Microgate Optojump. Een systeem met balken waar de hardloper of sprinter tussen loopt en waarmee de eerder genoemde spatio-temporele parameters verzameld worden – eventueel aangevuld met video. Kleine aanpassingen in de sprintstart kunnen er al voor zorgen dat je als eerste op gang bent als het startschot klinkt én misschien wel als eerste over de finish komt.

3D analyse

Wanneer je echt voor een topprestatie gaat, dan tellen zelfs de allerkleinste details mee. Leg in dat geval de hardloopprestatie helemaal in 3D vast, bijvoorbeeld met een Vicon Motion Capture systeem. Dit systeem registreert reflecterende bolletjes die aangebracht zijn op het menselijk lichaam, en maakt daar vervolgens een 3D model van in de software. In dit 3D model maak je berekeningen van hoeken, krachten en momenten in gewrichten.

In het tv-programma Sportlab Sedoc werd dit heel mooi beschreven. De hardloopbeweging is in principe een keten van gewrichten die zich achter elkaar moeten strekken. Het begint bij het strekken van de heup, vervolgens de knie en ten slotte de enkel. Qua timing, kracht, snelheid en coördinatie moet dit perfect zijn, en het verschil tussen links en rechts mag niet te groot zijn. Het grote voordeel van 3D analyse ten opzichte van 2D running analysis, drukanalyse of spatio-temporele analyse, is dat je met 3D analyse op detailniveau data over de heup-, knie- en enkelketen kunt koppelen aan looptijden, staplengtes en andere variabelen. Zo breng je nauwkeurig in kaart waarom een bepaalde staplengte niet gehaald wordt of waarom de contacttijd van bijvoorbeeld de rechtervoet te lang is. Deze informatie gebruikt een trainer vervolgens weer om een specifiek (kracht)trainingsprogramma samen te stellen om het specifieke ‘probleem’ aan te pakken. Met als doel: nóg sneller lopen.  

Kortom: bewegingsanalyse is voor iedere loper

Hardlopen kan op veel verschillende niveaus door te variëren in afstand en snelheid. Dat geldt eigenlijk ook voor de mate waarin bewegingsanalyse gebruikt wordt om de prestatie te verbeteren. Voor de recreatieve loper die af en toe een rondje door de buurt loopt is het belangrijk plezier te hebben in het hardlopen en blessurevrij te blijven. Bewegingsanalyse gebruiken bij de aanschaf van schoenen zal voor dit type loper zeker van toepassing zijn. De topsporter die milliseconden sneller wil zijn bij een sprintstart of die elke stap tot in detail op gewrichtsniveau wil analyseren, zal wellicht gebruik maken van een spatio-temporele of 3D-analyse. Kortom: ook in het gebruiken van bewegingsanalyse om de hardloopprestatie te verbeteren is er voor ieder wat wils.

---

[1] NOC*NSF (2020). Zo sport Nederland: trends en ontwikkelingen in sportdeelname (2013-2019). Arnhem: NOC*NSF.

[2] https://www.runnersworld.nl/nl/pages/alles-over-de-loopanalyse/